شیوه حفظ قرآن

شیوه حفظ قرآن

نقطه شروع حفظ قرآن
حفظ قرآن كريم بايد به ترتيب سوره‌ها يعني از سوره حمد و بقره تا آخر انجام بگيرد ولي از آنجا كه جزء اوّل قرآن از جزء دوّم براي حفظ كردن مشكل است و جزء دوّم نيز از جزء سوّم دشوارتر و ... و بالاخره پنج جزء اوّل مشكل‌ترين قسمت قرآن است و به عقيده بعضي دانشمندان، هر كس پنج جزء اوّل قرآن را حفظ كند، بايد به حفظ كل قرآن اميدوار گردد.[1]
از اين رو شايسته است، براي جلوگيري از دلسردي، حفظ قرآن از آسانترين مكان آغاز شود، پس مي‌توان براي ابتداي كار سوره‌هاي كوتاه جزء سي‌ام را انتخاب كرد، زيرا با توجه به آشنايي زيادي كه همگان با اين سوره‌ها دارند، آيات آنها به آساني به خاطر سپرده مي‌شود و از طرفي مي‌توان از اين سوره‌ها در نمازهاي واجب و مستحب استفاده نموده و لذت حفظ قرآن را بدين طريق احساس نمايد. و بايد توجه داشت كه پراكنده حفظ كردن مطلوب نيست، بلكه اين مقدمه‌اي براي حفظ منظم و حساب شده از ابتداي قرآن است، زيرا برنامه‌ريزي منظم و دقيق زماني تحقق پيدا خواهد كرد كه از اوّل قرآن آغاز و به انتهاي آن بيانجامد.

روش حفظ قرآن و رفع اشكالات
بعد از اينكه بحث از مقدمات و لوازم پيش نياز حفظ، (يعني اموري كه راه را براي به خاطرسپاري هموار مي‌سازد و در انسان آمادگي لازم را مي‌آفريند) اجمالاً گذشت، جاي آن دارد كه كار آمدترين روش حفظ نيز بيان شود.
هر شخصي بايد با توجه به ظرفيت ويژه و فرصت و زماني كه در اختيار دارد، راهي مناسب را در پيش بگيرد ولي شايد خطا نباشد اگر بگوييم همه راهها در واقع به طرق خاصي منتهي مي‌گردد، ولي در جزئيات با يكديگر مختلف و متفاوتند، آنچه همگان بر آن اتفاق دارند سه اصل عمده است:
1. تكرار
2. تمركز
3. دقت
حفظ قرآن چيزي جز تكرار نيست و كساني كه يك متن خاص را بارها تكرار مي‌كنند، سرانجام آن را به خاطر مي‌سپارند و اگر تكرار توأم با تمركز و دقت نيز باشد نتيجه مضاعف خواهد بود، دقت و تمركز در امر حفظ از اهميت بسيار زيادي برخوردار است، همانگونه كه مي‌بينيم اگر از كسي پرسش شود كه پيراهن شما چند دكمه دارد؟ با اين حال كه روزانه چندين بار آن را مي‌پوشد و باز مي‌كند، نمي‌تواند آن را به درستي پاسخ گويد. به اين خاطر كه هنگام باز و بسته كردن دكمه‌ها دقت لازم را نداشته است، در حفظ قرآن نيز دقت در كنار تمركز و تكرار بسيار لازم و ضروري است.
براي حفظ كردن يك سوره طولاني خوب است، آن سوره به چند دسته از آيات (براساس موضوع و يا آهنگ آيات) تقسيم گردد و هر دسته را جداگانه حفظ كرده و به دسته‌هاي قبلي متصل كند. البته نيازي نيست حتماً يك دسته را در يك جلسه حفظ نمايد، بلكه مهم آن است كه در ذهن آن آيات را را در يك دسته و مجموعه قرار دهد، با اين كار حجم سوره كمتر به نظر مي‌رسد و حافظ تسلط بيشتري بر آن سوره خواهد داشت، مثلاً براي حفظ سوره نباء مي‌توان آن را به 3 گروه از آيات تقسيم كرد، ابتدا از آيه اوّل تا آيه شانزدهم كه غالباً بيان پديده‌هاي طبيعي است، در دسته اوّل و آيات هفدهم تا سي‌ام كه در وصف قيامت است در دسته دوّم و بقيه آيات در دسته سوّم قرار گيرد.
آيات به چه صورت حفظ شوند؟
ابتدا بايد آيات مشخص شده كه دسته‌بندي شده‌اند را چندين بار با دقت تمام و با تأني تلاوت گردد، بويژه كساني كه قادر به تلاوت قرآن با رعايت تجويد و لحن زيبا هستند مي‌توانند آيات را با صوت و با دقت و تمركز و تعمق بر روي كلمات و حركات تلاوت نمايند، زيرا اين عمل علاوه بر اينكه مانع از اشتباه حفظ كردن كلمات و حركات مي‌گردد، باعث آشنايي كلي با آيات مورد نظر نيز شده كه خود عامل مهمي در راحتي و سهولت حفظ است، در اين باره قرائت آيات همراه با نوار ترتيل به مراتب بهتر است.
براي حفظ يك آيه كوتاه بايد آن را با توجه كامل به حروف و كلمة موجود در آن چندين ‌بار تلاوت كرد، چون حفظ كردن چيزي جز دقت و تأمل قابل توجه بر روي هر يك از كلمات و استقرار آنها در ذهن نيست و تعداد و دفعات تكرار بستگي به توانايي حافظ و استعداد شخص و سخت يا آسان بودن آيه دارد. برخي افراد شايد با يك‌بار خواندن يك آيه كوتاه را به خاطر بسپارد و برخي به تكرار بيشتري نياز داشته باشند. بنابراين با چندين بار خواندن آيه (البته با دقت و تمركز نه خواندن معمولي) قسمت زيادي از آيه در ذهن جاي مي‌گيرد و بعد از آن بايد بدون استفاده از قرآن و به كمك حافظه آن را تلاوت كند و هر جا انسان كلماتي را فراموش كرد و نتوانست كلمات مورد نظر را در ذهن خود بيابد به قرآن رجوع نمايد و سپس آن را به ذهن بسپارد و چندين بار آن را از حفظ بخواند.
به همين ترتيب در مورد بقيه آيات عمل نمايد، تا اينكه بتواند آن را به طور كامل و به راحتي از حفظ بخواند، آن‌گاه آيه را حداقل 5 بار از حفظ بخواند تا مطمئن شود آن را خوب به خاطر سپرده است و بايد بتواند آن را روان و راحت بخواند نه با دشواري و سختي. و نكته مهم ديگر آن است كه تا آيه‌اي را به خوبي حفظ نكرده است، نبايد سراغ آيه ديگري برود و در صورت عدم توجه به اين مسئله قطعاً با مشكلاتي مواجه خواهد شد.
بعد از اتمام آيه اوّل و اطمينان به تسلط و استواري حفظ آن مي‌تواند سراغ آيه بعد برود و آن را به طريقي كه گفته شد حفظ نمايد.
پس از بخاطر سپردن كامل آن به آيه قبل برگردد و آن را از حفظ بخواند تا متوجه شود كه آن را همچنان خوب و روان مي‌خواند يا اينكه با اشكالاتي مواجه شده است، در صورت برخورد با اشكال، آن را برطرف نموده و آن گاه هر دو آيه اوّل و دوّم را با هم از حفظ بخواند.
پس از آن آيه سوّم را شروع كرده و پس از فارغ شدن از حفظ آن به طرقي كه گفته شد، آيات گذشته را با يكديگر بخواند و به خاطر بسپارد و به همين روش ادامه دهد تا مقدار آيات مقرر و تنظيم شده به پايان برسد.
بعد از آنكه آيات مشخص شده براي يك روز به پايان رسيد (با توجه به تصميم انسان كه چه مقدار را قرار گذاشته آن را حفظ نمايد، نصف صفحه و يا يك صفحه و يا ...) لازم است چندين بار همه آيات مورد نظر را به ترتيب و روان از حفظ بخواند و اگر به اشكالاتي برخورد كرد با مراجعه به قرآن آن را اصلاح نمايد و با تكرار، آن را به ذهن بسپارد.
ترتيب آيات:
لازم است تصوير دقيق مكان هر آيه و بلكه هر كلمه از آيه در صفحه، كاملاً به ذهن انتقال يابد و حافظ براي اين كار در هنگام حفظ و يا مرور بايد نگاهي دقيق به خط قران داشته باشد.
همچنين ترتيب آيات نيز بسيار قابل توجه و مهم است و بايد آن را به خاطر سپرد، براي حفظ ترتيب دو آيه بايد هميشه ابتدا و پايان هر آيه را با تكرار زياد به خاطر سپرد، و حافظ هنگام مرور يك آيه، مناسب است، انتهاي آن آيه را به قسمت ابتدايي آيه بعد متصل و با تكرار زياد آن بين آن دو ارتباط برقرار كند، به اين ترتيب بعد از پايان تلاوت يك آيه خود به خود آيه بعد نيز به خاطر مي‌آيد.